Wirtualne organy

Moja katowicka klasa klawesynu bywa czasem sceną niecodziennych wydarzeń. Często dalekich od kręgu wąsko rozumianej muzyki dawnej. Przyznam się, że wręcz lubię takie sytuacje prowokować uważając, że wyższa uczelnia artystyczna powinna być miejscem żywym i twórczym, a nie wygodną przystanią dla pozbawionych szerszego spojrzenia muzycznych urzędników w krawatach i garniturkach.

W prowadzonych przez nas działaniach badawczych korzystamy z komputerowego programu „Hauptwerk” zapewniającego możliwość dostępu do bardzo zmyślnie spróbkowanych brzmień realnie istniejących organów. Brzmień i, jak się okazało, pewnych parametrów działania, bardzo w realnych warunkach zmiennych. W celu lepszego poznania możliwości systemu zaprosiliśmy do nas pana Ziemowita Brodzikowskiego – przedstawiciela firmy Magnus zajmującego się kompleksową obsługą związanych z programem systemów. Poznaliśmy założenia „ideowe” projektu;  dowiedzieliśmy się, że próbkowanie nie ogranicza się do zdjęcia brzmienia wyizolowanych piszczałek; a zakłada raczej stworzenie emulacji konkretnego instrumentu odtwarzającej jego działanie w konkretnych warunkach. Jest to zatem  instalowanie kompletnych systemów opartych na programie Hauptwerk i „samplesetach” historycznych organów i klawesynów. Ciekawym zagadnieniem jest również poźniejsza ekstensja programu o klawiatury, systemy nagłośnieniowe...

Procedura budzi w środowisku organowym ogromne emocje. Związane jest to przede wszystkim z bardzo dobrą jakością dźwiękową tak uzyskanych instrumentów (znacznie przekraczającą jakość cyfrowych instrumentów elektronicznych poprzedniej generacji) i obawą, że tak stworzone organizmy brzmieniowe stanowić będą konkurencję dla tradycyjnych organów piszczałkowych.

Obawy są oczywiście w dużym stopniu uzasadnione. Problem leży jednak, moim zdaniem, przede wszystkim w braku świadomości estetycznej potencjalnych klientów. Trudno robić zarzut firmie oferującej produkt dobrej jakości. Badania dotyczące tworzenia takich wirtualnych instrumentów są niezwykle interesujące z punktu widzenia akustyki, rozszerzają poza tym również naszą wiedzę na temat funkcjonowania tradycyjnych instrumentów. Projekt prowadzi również do tworzenia kompletnych odwzorowań piszczałkowych instrumentów, które przecież wieczne nie są. Zatem jest to również jeden ze sposobów dbania o to dziedzictwo. Fantastyczne są możliwości edukacyjne; możliwość np. spróbowania utworu Francka z oryginalną registracją (dotykowy ekran wyświetla oryginalny układ kontuaru) możliwą na organach Cavaille-Colla. Dla szkoły dysponującej kilkugłosowym neo- i pseudobarokowym piszczkiem (a taka jest częstokroć sytuacja w Polsce) może to być wartość nie do przecenienia.

Warto jednak zauważyć, że tak budowane instrumenty są w pewnym (wcale nie negatywnym sensie) wtórne. Nie ma organów wirtualnych bez rzeczywiście istniejącego pierwowzoru.

Zagrożenie jest jednak następujące. Im mniej sprzedawanych tradycyjnych instrumentów tym bardziej spadać będzie poziom tradycyjnego organmistrzowskiego rzemiosła. A ponieważ w Polsce poziom ten nie jest aż tak wysoki; dobry produkt organopodobny wyprze średniej jakości "prawdziwy" instrument. To może oznaczać dla organmistrzów brak motywacji do doskonalenia się i poprawiania jakości. Warto zauważyć, że już teraz Polska zalewana jest przez niskiej klasy piszczałkowe instrumenty zdemontowane w Niemczech (choć zdarzają się tu perełki i bardzo świadome przeniesienia). Organmistrzostwo leży u nas na łopatkach. Problem polega również na tym, że dla wielu rządców kościoła już teraz organy to nie organy piszczałkowe, a cokolwiek co ma kontuar i daje ciągły dźwięk... 

Wracamy zatem do zaprezentowanej przeze mnie na początku tezy. Historyczny kościół zasługuje na historyczne, bądź przynajmniej tradycyjnie zbudowane organy. To kwestia kultury, świadomości ... również świadomości tego, że zabytkowy budynek kościelny ze wszystkim co w nim się nie jest prywatnym folwarkiem, a dobrem wspólnej spuścizny.

Trudno walczyć z rozwojem technologii; szczególnie w wypadku, kiedy mamy dop czynienia z technologią wydajną i skuteczną. Musimy jednak mieć rozeznanie gdzie można zastosować nową technologię, a w jakim wypadku jej użycie jest drogą na skróty lub zwykłym barbarzyństwem. Organy wirtualne to organy domowe, edukacyjne, możliwe do zastosowania w nowoczesnych, nowobudowanych kościołach lub w sytuacjach wymagających mobilności instrumentu. Nie zastąpią jednak piszczałkowego instrumentu w zabytkowym wnętrzu. Mało tego; deprecjacja sztuki organmistrzowskiej spowoduje wyschnięcie estetycznego źródła, którym organy wirtualne się żywią.

W jakimś sensie jest to analogiczne do bardzo negatywnie ocenianego przeze mnie rozwoju sztuki fortenpianmistrzowskiej, który doprowadził do sytuacji, w której większość współcześnie budowanych instrumentów to instrumenty drogie dla klienta i możliwie wytanione dla producenta, a jedynie niewielka część z nich jest w stanie sprostać sensownym wymaganiom estetycznym.

Inna refleksja. Właściwie nawet  dygresja luźno związana z wczorajszą prezentacją . Z mojego doświadczenia wynika , że nader często zapamiętali wrogowie dawnych instrumentów są również zapamiętałymi wrogami tych najnowszych technologii. Czy to właśnie akademizm? Smile J

Oddając sprawiedliwość - nie tylko. Czasem, często jest to ofiarna ochrona dawnych wartości.
Mnie osobiście takie nowe możliwości jednak bardzo pociągają, choć sytuuję się wśród zwolenników bezkompromisowej ochrony dawnych instrumentów.
 

 

W każdym razie, jak zawsze w klasie klawesynu w Katowicach, było ciekawie! I tak trzymamy (trzymiemy)!

Zdjęcia wykonał Marek Pilch.